Տեսակ, պոպուլյացիա

Տեսակ է համարվում այնպիսի առանձնյակների ամբողջությունը, որոնք ունեն ձևաբանական, ֆիզիոլոգիական և այլ կենսաբանական առանձնահատկությունների ժառանգական նմանություն, ազատ խաչասերվում և բեղուն սերունդ են տալիս, հարմարված են կյանքի որոշակի պայմաններին և բնության մեջ գրավում են որոշակի տարածք` արեալ:

Տեսակի պատկանելությունը որոշելու համար բավական չէ դիտարկել որևէ մեկ կամ երկու չափանիշ. միայն դրանց ամբողջությունը կարող է ճշգրիտ բնութագրել տեսակը: Երբեմն միասին ապրող տարբեր տեսակների զուգավորման արդյունքում առաջանում են միջտեսակային հիբրիդներ, որոնք հիմնականում կենսունակ չեն կամ էլ բազմացման ընդունակ չեն: Միևնույն տեսակի ազատ խաչասերվող և բեղուն սերունդ տվող առանձնյակների ամբողջությունը, որը տևական ժամանակ գոյություն ունի արեալի որոշակի մասում` նույն տեսակի մյուս ամբողջությունից հարաբերականորեն մեկուսացված, կոչվում է պոպուլյացիա:

Տեսակը գոյություն ունի պոպուլյացիայի կամ պոպուլյացիաների ձևով: Պոպուլյացիան տեսակի պարզագույն կառուցվածքն է:

Էվոլյուցիայի գլխավոր գործոնները

Կյանքի ծագման առաջին օրից կենդանի բնության զարգացումն ընթացել է միջավայրի պայմաններին առավել հարմարվելու ուղղությամբ:

Էվոլյուցիայի գլխավոր ուղիներն են արոմորֆոզները, իդիոադապտացիաները և ընդհանուր դեգեներացիաները, որոնք տանում են կենսաբանական առաջադիմության, այսինքն` մեծանում է տվյալ տեսակի առանձնյակների թվաքանակը, ընդարձակվում է արեալը, առաջանում են նոր պոպուլյացիաներ:

Արոմորֆոզ: Արոմորֆոզներն այնպիսի էվոլյուցիոն փոփոխություններ են, որոնք օրգանիզմները տանում են դեպի կազմավորվածության ընդհանուր վերելք, բարդացնում նրանց կառուցվածքը, բարձրացնում կենսագործունեության ուժգնությունը:

Իդիոադապտացիա: Էվոլյուցիայի ընթացքում կենդանի օրգանիզմներում ի հայտ են գալիս նաև հարմարանքներ` կապված միջավայրի պայմանների որոշակի փոփոխությունների հետ: Իդիոադապտացիաներն օրգանիզմների այնպիսի էվոլյուցիոն փոփոխություններ են, որոնք նպաստում են բնակության միջավայրի որոշակի, կոնկրետ պայմաններին հարմարվելուն (մասնավոր հարմարանքներ):

Ընդհանուր դեգեներացիա:Ընդհանուր դեգեներացիաներն այնպիսի էվոլյուցիոն փոփոխություններ են, որոնք տանում են դեպի օրգանիզմների կազմավորվածության պարզեցում: Դրանց սովորաբար ուղեկցում է իրենց կենսաբանական նշանակությունը կորցրած մի շարք օրգանների անհետացումը:

Մենդելի II օրենք

Գ.Մենդելի կատարած փորձերում , հիբրիդների առաջին սերնդում ռեցեսիվ հատկանիշը չի դրսևորվում, այն ի հայտ է գալիս երկրորդ սերնդում և կազմում է սերնդի առանձնյակների մոտ 25%-ը: Այս օրինաչափությունը իր արտացոլումն է գտել Մենդելի երկրորդ օրենքում, որն ստացել է «ճեղքավորման օրենք» անունը: Այն պնդում է, որ առաջին սերնդի հիբրիդները (F1) հետագա բազմացման արդյունքում տալիս են ճեղքավորում, նրանց սերնդում (F2) նորից հայտնվում են ռեցեսիվ հատկանիշներով առանձնյակներ, որոնք կազմում են հետնորդների ամբողջ թվի մոտավորապես մեկ քառորդը: հետագա սերունդներում ևս դիտվում է ճեղքավորման նման օրինաչափությունը: Հոմոզիգոտ դոմինանտ և հոմոզիգոտ ռեցեսիվ առանձնյակները (երկրորդ սերնդի 50%-ը) հետագա խաչասերումների արդյունքում ճեղքավորում չեն տալիս, իսկ հետերոզիգոտների միմյանց հետ խաչասերման դեպքում յուրաքանչյուր սերնդում դիտվում են նույն3:1 ըստ ֆենոտիպի և 1:2:1` ըստ գենոտիպի ճեղքավորումները: Հետերոզիգոտ վիճակում դոմինանտ գենը միշտ չէ, որ լրիվ քողարկում է ռեցեսիվ գենի դրսևորումը: Շատ դեպքերում առաջին սերնդի հիբրիդը կրում է հատկանիշի միջանկյալ դրսևորումը:

Գամետների մաքրության վարկածը

Մենդելը ենթադրում էր, որ հիբրիդների առաջացման ժամանակ ժառանգական գործոնները չեն խառնվում, այլ մնում են անփոփոխ:սերունդների միջև կապն իրականանում է գամետների միջոցով, և որ գամետները կրում են ժառանգական նյութական գործոններ գեներ, որոնք որոշում են այս կամ այն հատկանիշի զարգացումը: Յուրաքանչյուր գամետ պարունակում է զույգ ալելային գեներից միայն մեկը: Բեղմնավորման ժամանակ գամետները միահյուսվում են, և եթե դրանցից յուրաքանչյուրը պարունակում էր միայն A դոմինանտ ալելը, կամ գամետներից մեկը պարունակում էր A դոմինանտ, իսկ մյուսը` a ռեցեսիվ ալելը, ապա առաջացած օրգանիզմում ֆենոտիպորեն կդրսևորվի դոմինանտ հատկանիշը: Իսկ եթե երկու գամետներն էլ պարունակում են a ռեցեսիվ ալելը, ապա առաջացած օրգանիզմում ֆենոտիպորեն կդրսևորվի ռեցեսիվ հատկանիշը:Գամետների մաքրության օրենքը կարելի է ձևակերպել այսպես. սեռական բջիջների առաջացման ժամանակ յուրաքանչյուր գամետի մեջ ընկնում է յուրաքանչյուր ալելային զույգից միայն մեկ գեն:

Ժառանգականություն և փոփոխականություն

Ժառանգականություն և փոփոխականությունը կենդանի օրգանիզմների հիմնարար հատկություններից են: Ժառանգականություն ասելով հասկանում ենք ծնողական օրգանիզմների` իրենց հատկանիշները և զարգացման առանձնահատկությունները հաջորդ սերնդին փոխանցելու հատկությունը: Սեռական բազմացման դեպքում ժառանգականությունն ապահովվում են գամետների միջոցով, իսկ անսեռ բազմացման ժամանակ սոմատիկ բջիջների միջոցով: Թե՛ գամետները և թե՛ սոմատիկ բջիջներն իրենց մեջ կրում են ոչ թե ապագա օրգանիզմի հատկանիշներն ու հատկությունները, այլ միայն դրանց նախադրյալները, որոնք ստացել են գեներ անվանումը: Փոփոխականությունն օրգանիզմի` իր անհատական զարգացման ընթացքում նոր հատկանիշներ ձեռք բերելու հատկությունն է: Փոփոխականության շնորհիվ առանձնյակները տեսակի սահմաններում տարբերվում են իրարից:Նույն տեսակին պատկանող առանձնյակների միջև դիտվող տարբերություններն ինչպես տարբեր գեների գործունեության, այնպես էլ տարբեր արտաքին պայմանների առկայության արդյունք են: Այսինքն` փոփոխականությունը որոշվում է նաև արտաքին պայմաններով: Այսպիսով, ցանկացած հատկանիշի դրսևորման մեջ կարևոր դեր ունի ոչ միայն տվյալ հատկանիշը պայմանավորող գենը, այլև միջավայրի պայմանները:

Յուրաքանչյուր օրգանիզմի բոլոր գեների ամբողջությունը կոչվում է գենոտիպ: Օրգանիզմների բոլոր հատկանիշների ամբողջությունը կոչվում է ֆենոտիպ: Այն իր մեջ ներառում է ինչպես արտաքին, տեսանելի հատկանիշների , այնպես էլ ներքին` կենսաքիմիական (սպիտակուցների կառուցվածքը

Մենդելի առաջին օրենք

Հիբրիդացումը երկու օրգանիզմների խաչասերումն է:Ժառանգականության օրինաչափությունների վերլուծությունը Մենդելը սկսեց միահիբրիդային խաչասերումից, այսինքն խաչասերելու համար վերցնում էր միայն մեկ հատկանիշով տարբերվող ծնողական ձևեր: Այսպես, որպես հատկանիշ վերցրեց ոլոռի սերմերի գույնը, որպես հատկանիշի հակադիր տարբերակներ դեղին և կանաչ գունավորմամբ սերմերը:

Դեղին և կանաչ սերմերով ոլոռների խաչասերման արդյունքում ստացված հիբրիդների առաջին սերնդի (F1) բոլոր բույսերի սերմերը դեղին էին: Տվյալ փորձում միակերպությունը արտահայտվում է նրանում, որ մեկ հատկանիշը (սերմերի դեղին գույնը) ճնշում է հակադիր հատկանիշի (կանաչ գույնի) դրսևորմանը, և հիբրիդների բոլոր սերմերը դեղին են ստացվում։Այս արդյունքների հիման վրա Գ.Մենդելը սահմանեց իր առաջին օրինաչափությունը, որը կոչվեց Մենդելի առաջին օրենք, և որը կարելի է անվանել նաև հիբրիդների առաջին սերնդի միակերպության կամ դոմինանտության օրենք:

Հիբրիդային առանձնյակներում ծնողական ձևերից մեկի հատկանիշի գերակշռման երևույթը Գ.Մենդելն անվանեց դոմինանտություն: Արտաքուստ անհետացող հակադիր հատկանիշը կոչվեց ռեցեսիվ: Հատկանիշի դոմինանտ ալելային գենը ընդունված է նշանակել լատինական մեծատառով, իսկ ռեցեսիվը` փոքրատառով:

Եթե օրգանիզմի գենոտիպում կան երկու միանման ալելային գեներ, որոնք ունեն նուկլեոտիդների բացարձակ միևնույն հաջորդա-կանությունը, ապա օրգանիզմը կկոչվի հոմոզիգոտ։Իսկ եթե ալելային գեները նուկլեոտիդների հաջորդականությամբ տարբերվում են միմյանցից, ապա օրգանիզմը կկոչվի հետերոզիգոտ։

Մեյոզ

Սեռական բազմացման հիմքում ընկած է մայրական և հայրական սեռական բջիջների միաձուլման գործընթացը:

Միմյանց միացվող սեռական բջիջները նախապես պետք է ունենան սոմատիկ (մարմնական) բջիջներին հատուկ քրոմոսոմների դիպլոիդ (կրկնակի) հավաքակազմի կեսը, այսինքն՝ միակիհապլոիդ հավաքակազմ: Սեռական բջիջների ձվաբջիջների և սպերմատոզոիդների հապլոիդ հավաքակազմ ձեռք բերելու գործընթացը կոչվում է սեռական բջիջների զարգացում կամ գամետոգենեզ, որն ընթանում է համապատասխանաբար ձվարաններում և սերմնարաններում: Այսպիսով, գամետոգենեզի հիմնական արդյունքը հապլոիդ հավաքակազմ ունեցող սեռական բջիջների՝ գամետների առաջացումն է, որը տեղի է ունենում բաժանման յուրահատուկ գործընթացի՝ մեյոզի հետևանքով։

Մեյոզը բաժանման բարդ գործընթաց է, որի արդյունքում դիպլոիդ հավաք
ունեցող առաջնային սեռական բջիջը հասունանում է և վերածվում հապլոիդ հավաք ունեցող
ձվաբջջի կամ սպերմատոզոիդի։ Մեյոզը երկու բաժանումների համալիր գործընթաց է, որոնցից յուրաքանչյուրն իր հերթին բաղկացած է չորսական փուլերից` պրոֆազ, մետաֆազ, անաֆազ և թելոֆազ։

Էներգետիկ փոխանակություն

Էներգետիկ փոխանակությունն ուղեկցվում է բջջում օրգանական նյութերի ճեղքավորման ռեակցիաներով, որոնց արդյունքում անջատվում է էներգիա, և այն փոխակերպվում է էներգիայի այլ ձևերի և կուտակվում: Արդեն նշվեց, որ բջջում սինթեզվում է ԱԵՖ, որը էներգիայով հարուստ նյութ է և տարբեր գործընթացներում օգտագործվում է որպես էներգիայի աղբյուր։

Էներգետիկ փոխանակության արդյունքում անջատվող էներգիան կուտակվում է
օրգանական միացությունների ատոմների և մոլեկուլների միջև ձևավորված կովալենտ
կապերում: Օրինակ, գլյուկոզում C-ի, H-ի և O-ի ատոմների միջև կապերում կուտակված
էներգիայի քանակը կազմում է 2800 կՋ/մոլ, որն անջատվում է թթվածնի մասնակցությամբ
գլյուկոզի ճեղքման արդյունքում: Անջատվող էներգիայի մի մասը կուտակվում է ԱԵՖ-ում, իսկ
մյուս մասը ցրվում է ջերմության ձևով։

Էներգիտիկ փոխանակությունը տեղի է ունենում երեք փուլով։

Առաջին` նախապատրաստական փուլում բարդ օրգանական նյութերը ճեղքվում են ավելի փոքր օրգանական միացությունների և էներգիան ցրվում է ջերմության ձևով։

Նախակորիզավոր և կորիզավոր բջիջների կառուցվածքը

Բջիջը ցանկացած կենդանի օրգանիզմի տարրական կառուցվածքային միավորն է:

Բջջի բաղադրամասեր են` բջջաթաղանթը, ցիտոպլազմը և «ժառանգականության նյութը»: Բջջում այս կամ այն ֆունկցիան կատարող տարբեր կառույցները կոչվում են օրգանոիդներ կամ օրգանելներ: Այդպիսիք բջջում
համեմատաբար շատ են, և բջիջներն իրարից կարող են տարբերակվել օրգանոիդներով:

Ըստ բջջի կառուցվածքիը բոլոր կենդանի օրգանիզմները բաժանվում են երկու խմբի նախակորիզավորներ (պրոկարիոտներ) և կորիզավորներ (էուկարիոտներ):

Պրոկարիոտների բջիջն ունի համեմատաբար պարզ կառուցվածք, դրանում բացակայում է ձևավորված բջջակորիզը։ Այս խումբն ընդգրկում է բակտերիաների զգալի մասը և կապտականաչջրիմուռները:

Էուկարիոտների բջիջն ունի բարդ կառուցվածք` ձևավորված բջջակորիզով և շատ օրգանոիդներով: Այս երկրորդ խմբի են դասվում կազմում են մյուս բոլոր կենդանի օրգանիզմները

Պատվաստանյութեր

պարզել պատվաստանյութերի տեսակները

Կենդանի, բայց թուլացած միկրոբների շտամմեր, օգտագործվում են  տուբերկուլյոզի, կարմրուկի, սիբիրախտի, ժանտախտի, դեղին տենդի, գրիպի ժամանակ։

Սպանված վակցինա ստանալու համար ախտածին մանրէներն ակտիվազրկում են։Կիրառվում են որովայնային տիֆի,  խոլերայի, կապույտ հազի, կատաղության դեմ։

Քիմիական պատվաստանյութերը պարունակում են մանրէներից անջատված, զտված անտիգենային խմբեր և ունեն սահմանափակ կիրառություն։ 

Վեկտորային պատվաստանյութի տեսակն օգտագործում է անվտանգ վիրուս, որը փոխանցում է համապատասխան միկրոօրգանիզմի հատուկ սպիտակուցներ, որպեսզի պատվաստանյութը կարողանա ակտիվացնել իմունային պատասխանը՝ առանց հիվանդություն առաջացնելու:

համեմատել կորոնավիրուսի պատվատանյութի տեսկաները արդեն վաղուց գործող, ավանդական դարձած պատվաստանյութերի հետ

ինչ մեխանիզմով են դրանք ստեղծված, որն է նմանությունները

կորոնավիրուսի որ տեսակի պատվաստանյութն է ավելի արդյունավետ, ինչու

փորձել մենաբանել պատվաստանյութի նկատմամբ դրական և բացասական կարծիքները

Ես կարծում եմ, որ պետք է պատվաստվել, որովհետև պատվաստություն ավելի թեթև ես տանում քան, թե հիվանդությունը։ Ասում են թե պատվաստանյութից վատանում և մահանում, լինում են այդպիսի մեկական դեպքեր։ Բայց ինչքան են մարդիկ հիվանդությունից վատանում և մահանում, հաստատ ավելի շատ, քան պատվաստանյութից։

Տրանսկրիպցիա և տրանսլյացիա

Տրանսկրիպցիա  առաջին քայլն է, երբ ԴՆԹ-ի որոշակի հատված ՌՆԹ-պոլիմերազի միջոցով պատճենվում է որպես ՌՆԹ (ի-ՌՆԹ)։ Տրանսկրիպցիայի ընթացքում ԴՆԹ շղթան կարդացվում է ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ, որի հետևանքով սինթեզվում է ԴՆԹ շղթային կոմպլեմենտար և հակազուգահեռ ՌՆԹ շղթա։ ԴՆԹ-ի հատվածը, որից ինֆորմացիան անցնում է ՌՆԹ-ին, կոչվում է «տրանսկրիպցիոն միավոր» և կոդավորում է ամենաքիչը մեկ գեն։ Եթե այդ գենը կոդավորում է սպիտակուց, ապա ՌՆԹ-ն կլինի ի-ՌՆԹ (ինֆորմացիոն ՌՆԹ)։

Տրանսլյացիա  բջջում սպիտակուցի կենսասինթեզն է, որը իրենից ներկայացնում է ՌՆԹից սպիտակուց ինֆորմացիայի փոխանցումը։